W jakich sytuacjach trzeba zapłacić ten podatek?
Przeglądając polskie przepisy prawne, próżno szukać definicji podatku od wzbogacenia. Jego poprawna nazwa to podatek od czynności cywilnoprawnych. Dlaczego zatem ta potoczna nazwa przyjęła się tak powszechnie? Spowodowane jest to oczywiście okolicznościami, przy których PCC musi zostać opłacone. Podatek od wzbogacenia nakładany jest na podatników, których majątek uległ powiększeniu z powodu sprzedaży dóbr, a także przy otrzymaniu darowizny lub spadku. Dodatkowo PCC naliczane jest:
- podczas podpisania umowy dożywocia,
- po ustanowieniu hipoteki,
- przy podpisaniu umowy spółki,
- podczas zawiązania depozytu nieprawidłowego,
- po ustanowienia odpłatnego użytkowania lub służebności,
- przy zasiedzeniu,
- przy rencie.
Warto nieco dokładniej omówić najpopularniejsze przypadki i poznać je bardziej szczegółowo.
Przeciętny polski podatnik zdecydowanie najczęściej będzie miał do czynienia z PCC w chwili sprzedaży samochodu. Podatek ten jest obowiązkowy w sytuacji, gdy podstawą będzie umowa sprzedaży auta, a transakcja odbywać się będzie z osobą prywatną, która nie opłaca podatku VAT.
Kolejnym często spotykanym przypadkiem naliczenia podatku PCC jest kupno nieruchomości pochodzącej z rynku wtórnego. Co bardzo ważne, w tym wypadku nie ma znaczenia, od kogo konkretnie nabywać się będzie nieruchomość. Dużym ułatwieniem jest sposób rozliczania podatku od wzbogacenia, gdyż odbierany jest on po prostu od notariusza podczas opłacania podatku notarialnego. Nie ma więc konieczności udawania się do konkretnego urzędu skarbowego i mnożenia już i tak okazałej dokumentacji związanej z zakupem domu lub mieszkania.
Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że w przypadku otrzymania darowizny lub spadku nałożony został na nich obowiązek opłacenia podatku PCC. A przecież oba te przypadki wręcz modelowo wpisują się w sytuację wzbogacenia i powiększenia swojego majątku. W przypadku darowizny PCC opłacany jest przez osobę, która została obdarowana, natomiast w przypadku spadku, osoba, która uzyskała prawa majątkowe lub konkretne rzeczy.
Jakie są zasady i stawki podatku od wzbogacenia?
Skoro wiemy już, kiedy dokładnie należy opłacić podatek od wzbogacenia, koniecznie trzeba teraz poznać zasady jego naliczania, a także stawki, które obowiązują. Przede wszystkim wiedzieć trzeba, że nie ma jednej stałej stawki PCC, przez co obliczenie tego podatku nie jest prostą sprawą i często sprawia naprawdę wiele trudności. Gdzie tkwi największy problem? PCC jest naliczany jako procent od rynkowej wartości danego przedmiotu. Krótko mówiąc, konkretna stawka podatku PCC uzależniona jest od rodzaju umowy, którą zawierają strony, a także od wartości jej przedmiotu. Kolejnym utrudnieniem jest zmienna wartość procentowa podatku PCC — jest ona uzależniona od konkretnej czynności prawnej.
Zdecydowanie najczęstszym przypadkiem, gdy naliczany jest podatek PCC, jest zawarcie między stronami umowy kupna-sprzedaży. Jeśli umowa ta dotyczy rzeczy ruchomych, prawa do wieczystego użytkowania lub własności spółdzielczej do lokalu mieszkalnego, lub użytkowego, wtedy stawka podatku od wzbogacenia wynosi 2% wartości obiektu umowy. Ta sama stawka naliczana jest przy otrzymaniu spadku, darowizny lub zniesienia współwłasności.
Istnieje jeszcze druga stawka podatku od wzbogacenia, która wynosi 1% wartości obiektu umowy. Danina o tej wysokości naliczana jest przy sprzedaży innych niż wymienione wcześniej praw majątkowych, przy odpłatnym użytkowaniu, a także przy zmianie własności praw majątkowych.
Stosunkowo rzadko spotykanymi stawkami podatkowymi są te o wartości 0,5% i 0,1%. Pierwsza z nich naliczana jest przy umowie pożyczki i depozycie nieprawidłowym, a druga przy zabezpieczeniu wierzytelności do hipoteki.
Jak zatem widać, choć w polskim prawie podatkowym istnieją aż 4 stawki PCC, a faktycznie w większości przypadków używana jest jedna o wartości 2%, to jednak obliczenie konkretnej wartości tego podatku bywa mimo wszystko utrudnione. Spowodowane jest to zmienną podstawą do obliczenia PCC, czyli rynkową wartością obiektu umowy. W wielu przypadkach nie da się bowiem precyzyjnie jej określić, przez co podatek może być zaniżony lub zawyżony. W obu wariantach może to generować problemy z właściwym określeniem wysokości podatku.
Jak rozliczyć podatek od wzbogacenia i jakie dokumenty są wymagane?
Na kim spoczywa obowiązek rozliczenia podatku PCC? Oczywiście na osobie, która się wzbogaciła, a więc jej majątek powiększył się przy wystąpieniu konkretnego zdarzenia. Poznaliśmy powyżej stawki podatku PCC i kryteria, jak jest on naliczany. Warto teraz przejść do praktycznej strony rozliczania podatku od wzbogacenia. Gdzie to można zrobić i jakie dokumenty będą wymagane? Przez jak długi czas od zawarcia umowy kupna-sprzedaży należy opłacić tę daninę?
Strona kupująca ma zawsze obowiązek opłacenia PCC. Co jednak bardzo ważne, Urząd Skarbowy pomimo istnienia tego faktu nie będzie przypominał o tej konieczności. Oznacza to, że nie otrzymamy żadnego pisma, maila czy też wiadomości tekstowej oznajmiającej kiedy, gdzie i jakiej wartości podatek należy opłacić. Każdy kupujący musi wszystkiego dopilnować całkowicie samodzielnie. Na szczęście ma się na to stosunkowo dużo czasu, gdyż wszystkie formalności można zrealizować do 14 dni od dnia zawarcia umowy kupna-sprzedaży. Gdzie w takim razie trzeba się udać? Wystarczy pojechać do swojego urzędu skarbowego i pobrać w okienku formularz PCC-3. Po jego wypełnieniu można od razu na miejscu opłacić podatek.
Szczególną sytuacją jest kupienie domu lub mieszkania. Nie można wtedy po prostu udać się do urzędu skarbowego i na podstawie pobranego formularza rozliczyć się z podatku. Konieczne jest skorzystanie z usług prawnika, który przygotuje akt notarialny. Podatek od czynności cywilnoprawnych zostanie w tym wypadku opłacony u notariusza. Nieco inaczej wygląda to w sytuacji, gdy sprzedaje się mieszkanie lub dom. W takim wypadku istnieje możliwość zwolnienia z konieczności opłacenia podatku, jeśli między datą nabycia i zbycia nieruchomości minie 5 lat. Co jednak bardzo ważne, chodzi o lata podatkowe, a nie kalendarzowe — rok podatkowy kończy się w grudniu.
Jak obliczyć podatek od wzbogacenia przy zakupie samochodu?
Powyższe przykłady obliczania podatku od wzbogacenia z pewnością będą dla wielu osób bardzo przydatne i zostaną wykorzystane w praktyce. Nie został jednak szczegółowo omówiony najpopularniejszy przypadek, gdy PCC jest naliczany. Chodzi oczywiście o podatek od wzbogacenia przy zakupie samochodu. Jak to dokładnie wygląda? Prezentujemy najważniejsze zasady obliczania podatku od czynności cywilnoprawnych przy zakupie auta wraz z przykładem obliczenia konkretnej stawki podatku.
Kiedy trzeba będzie się rozliczyć z podatku PCC przy zakupie auta? Jest to obowiązkowe w sytuacji, gdy pojazd nabywamy od osoby prywatnej, czyli takiej, która nie jest płatnikiem VAT. Jeśli kupujemy auto z salonu lub z komisu, nie musimy rozliczać PCC. Ile wynosi stawka tej daniny podczas kupowania auta od osoby prywatnej? Jej wysokość to standardowo 2% wartości pojazdu. Kolejną kwestią jest pozarynkowa wartość pojazdu. Wiedzieć bowiem trzeba, że podatek za zakup auta nie jest naliczany od kwoty widocznej na umowie, lecz od średniej rynkowej ceny pojazdu. Oznacza to, że jeśli zakupiony model pojazdu według katalogów jest średnio wart 50 tysięcy złotych, to będziemy musieli zapłacić daninę w kwocie 1 tysiąca złotych – 50000 x 2% = 1000 zł.
Co jednak w sytuacji, gdy samochód nie będzie kupowany, lecz otrzyma się go w spadku lub darowiźnie? Wiedzieć trzeba, że darowizna samochodu to dość często występująca sytuacja i wiele osób szuka informacji, jak wtedy dokonać rozliczenia. Przede wszystkim wiedzieć trzeba, że w przypadku darowizny samochodu możliwe jest uzyskanie zwolnienia podatkowego. Jeśli otrzymamy darowiznę w postaci auta od osób z pierwszej grupy podatkowej, do której zaliczają się członkowie najbliższej rodziny, wtedy nie trzeba będzie opłacać PCC. Kto zalicza się do tej grupy osób? Mowa w tym wypadku o małżonku, rodzeństwie, zstępnych, wstępnych, a także ojczymie/macosze, pasierbach, teściach i zięciu oraz synowej.
Bardzo ważną sprawą przy otrzymaniu samochodu w darowiźnie jest zadbanie o spełnienie wszystkich formalności związanych z polisą ubezpieczeniową. Co prawda wykupione wcześniej ubezpieczenie samochodu jest cały czas w mocy, ponieważ jest ono przypisane do auta, a nie właściciela, lecz obowiązkiem nowego właściciela jest zgłoszenie darowizny do towarzystwa ubezpieczeniowego. Ma się na to dokładnie 14 dni. Z jakiego powodu jest to tak ważne? Towarzystwo ubezpieczeniowe prawdopodobnie na nowo przeliczy składkę polisy i w takiej sytuacji konieczna będzie dopłata.
Czy istnieją wyjątki lub ulgi związane z podatkiem od wzbogacenia?
Polski system podatkowy przewiduje, że od podatku od wzbogacenia istnieją pewne wyjątki, które pozwalają go legalnie nie opłacać. Takim przypadkiem jest oczywiście wspomniana wcześniej sytuacja, gdy otrzymało się auto w darowiźnie od członka najbliższej rodziny lub sprzeda mieszkanie 5 lat po zakupie. Nie jest to jednak jedyny wyjątek pozwalający na nieopłacenie podatku od wzbogacenia. Kiedy nie będziemy musieli martwić się stawką i terminem płatności PCC?
Wiedzieć należy, że z PCC zwolnione są obce państwa, dyplomaci, międzynarodowe instytucje, a także siły zbrojne czy urzędy konsularne. Dodatkowo PCC nie jest obowiązkowe dla organizacji pożytku społecznego, a także dla osób prywatnych, które zaliczane są do grupy osób niepełnosprawnych o umiarkowanej lub znacznej niepełnosprawności.
Jakie są kary za niezapłacenie PCC?
Na koniec pozostaje jeszcze kwestia sankcji, którymi mogą zostać objęci podatnicy uchylający się przed obowiązkiem opłacenia podatku od wzbogacenia. Jakie zatem konsekwencje mogą spotkać osobę, która świadomie lub w wyniku zaniedbania nie opłaci PCC, czy też zrobi to po terminie? W takiej sytuacji Urząd Skarbowy może nałożyć na podatnika grzywnę w wysokości od 20% minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku, aż do jego 20-krotności. Oznacza to, że w 2024 roku za nierozliczenie PCC może zostać nałożona kara nawet w wysokości około 86 tysięcy złotych. Oczywiście kara w tej sytuacji nie jest obligatoryjna — jeśli podatnik zda sobie sprawę, że w terminie nie dokonał opłacenia podatku, może złożyć do urzędu skarbowego tzw. czynny żal. Jeśli zawarta w nim argumentacja będzie przekonująca, Urząd Skarbowy może odstąpić od nałożenia kary. Jeśli podobna sytuacja miała miejsce już wcześniej, czynny żal nie zostanie uznany.
