Odpowiedzialność nauczycieli za uczniów – podstawa prawna

Na czym polega odpowiedzialność nauczyciela za ucznia?

Odpowiedzialność nauczyciela za ucznia przejawia się tym, że ma on obowiązek rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem pracy. Za uchybienia grozi mu odpowiedzialność cywilna, karna, porządkowa i dyscyplinarna. Z wykonywaniem tego zawodu nieodłącznie związany jest kontakt z uczniami oraz to, że pozostają oni pod opieką pedagoga przez określony czas, co natomiast łączy się z odpowiedzialnością za nich.

Kiedy nauczyciel ponosi odpowiedzialność za ucznia, a kiedy nie?

Odpowiedzialność nauczyciela za ucznia to szerokie zagadnienie. Mając na uwadze przepisy ogólne, a także regulaminy wewnętrzne szkół, można stwierdzić, że nauczyciel ponosi odpowiedzialność za swoich uczniów od momentu, gdy znajdą się pod jego opieką do czasu, gdy opiekę przejmie inna osoba uprawniona (rodzic, inny nauczyciel lub osoba upoważniona do odbioru dziecka ze szkoły). Szczególnym przypadkiem są tutaj wycieczki szkolne, które trwają dłużej niż jeden dzień. Choć nie wynika to wprost z przepisów, czas pracy nauczyciela wynosi wtedy 24 godziny, ponieważ przez cały dzień i całą noc uczniowie są pod jego opieką. Pedagodzy nie ponoszą jednak odpowiedzialności za zdarzenia, na które nie mają wpływu bądź które trudno przewidzieć. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnej interpretacji. Nauczyciel ze Szczecina, który sprawował opiekę nad uczniem w czasie, gdy doszło do wypadku na stoku narciarskim, został przez Sąd Apelacyjny uniewinniony, ponieważ stwierdzono, że nie mógł on w żaden sposób przewidzieć zdarzeniu. Nauczyciel nie odpowiada za ucznia w trzech przypadkach:

• jeśli do wypadku doszło na terenie szkoły, ale poza godzinami lekcji, gdy nie pozostawał on już pod opieką pedagoga,
• gdy do wypadku dojdzie w czasie, kiedy uczeń znajduje się pod opieką innych nauczycieli,
• jeśli rodzic wyrazi zgodę na samodzielnie opuszczenie szkoły przez dziecko.

Najwięcej wątpliwości budzi tak zwana odpowiedzialność zbiorowa, która ma miejsce na przykład w trakcie wycieczek – nawet tych, które mają charakter spaceru. Jeśli opiekę nad grupą sprawuje więcej niż jeden pedagog, trudno ustalić, który ponosi odpowiedzialność za konkretnego ucznia.

Jakie są obowiązki nauczyciela w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa uczniom?

Art. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 Prawo oświatowe nakazuje nauczycielom kierować się dobrem uczniów i troską o ich zdrowie w podejmowanych działaniach wychowawczych. Powinien on zostać poinformowany o stanie zdrowia ucznia, a zwłaszcza o choroba przewlekłych, na które w trakcie pobytu w szkole przyjmuje leki. Co do zasady powinna podawać je pielęgniarka, ale w razie jej nieobecności mogą zrobić to inne osoby. Nauczyciel powinien współpracować z rodzicami, gdyż to oni stanowią podstawowe źródło informacji o uczniach. Ponadto zobowiązany jest on:

• stosować się do przepisów BHP i obowiązujących w szkole procedur,
• zapoznawać uczniów z zasadami bezpiecznego zachowania,
• diagnozować, oceniać i monitorować zachowania uczniów,
• podejmować działania mające na celu stworzenie bezpiecznej, przyjaznej atmosfery,
• realizować postanowienia programów profilaktyczno-wychowawczych z zakresu bezpieczeństwa,
• dostrzegać i podejmować działania eliminujące zagrożenie.

Wymienione wyżej zasady mają charakter ogólny, natomiast w praktyce obowiązkiem nauczyciela jest m.in.:

• sprawdzić stan techniczny sali, w której prowadzone będą zajęcia,
• odbywać dyżury zgodnie z harmonogramem,
• sprawowanie nadzoru nad uczniami w czasie zajęć,
• wyjaśnienie przyczyn nieobecności uczniów, którzy w trakcie lekcji znajdują się poza klasą,
• respektowanie zasad dotyczących zwalniania uczniów z zajęć,
• realizowanie podstawy programowej w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa,
• analizowanie sytuacji wychowawczej w klasie.

Nauczyciel, który nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, może zostać ukarany. Ciąży na nim odpowiedzialność pracownicza, dyscyplinarna i karna. W dobie globalizacji i komputeryzacji szkoły warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden problem. Jest nim bezpieczeństwo w sieci, za które również odpowiada nauczyciel, proponując dzieciom pracę na urządzeniach z dostępem do internetu. Kluczową rolę odgrywają oczywiście systemy bezpieczeństwa, w które inwestuje placówka, jednak nauczyciel odpowiada za ochronę dzieci w czasie, gdy prowadzi zajęcia. Niestety, do tej pory nie wypracowano skutecznych procedur i rozwiązań, które miałyby na celu przygotowanie pedagogów do pracy z narzędziami cyfrowymi. Wielu dyrektorów uważa stosowane zabezpieczenia za wystarczające, jednak w praktyce uczniom nie raz udało się je “oszukać”. Ważna jest więc edukacja prowadząca do zrozumienia pojęcia, jakim jest cyberbezpieczeństwo.

Jakie są korzyści z dodatkowej inwestycji w ubezpieczenie ucznia?

Ubezpieczenie ucznia to najlepszy sposób na zapewnienie mu dodatkowej ochrony. Nauczyciel, choć ponosi odpowiedzialność wynikającą wprost z przepisów, nie sprawuje całkowitej kontroli nad swoimi podopiecznymi. Tymczasem szkoła to miejsce, z którym związanych jest wiele rodzajów ryzyka. Co istotne, ochrona ubezpieczeniowa działa nie wtedy, gdy dziecko znajduje się na terenie szkoły, ale również w domu czy na wakacjach. Rodzic może zdecydować, który pakiet ochronny będzie najlepszy dla jego dziecka. Polisa ubezpieczeniowa gwarantuje przede wszystkim wypłatę odszkodowania, gdy dojdzie do zdarzenia losowego. Rodzice mogą więc bezpiecznie odprowadzać swoje pociechy do placówek, w których te zdobywają wiedzę. Coraz częściej nauczyciele sami wychodzą z inicjatywą zakupu polisy dla uczniów (najczęściej podczas pierwszego w roku szkolnym zebrania dla rodziców), ponieważ dzięki temu oni również wiedzą, że ich podopieczni objęci są właściwą ochronę. Taka świadomość daje im poczucie spokoju, pozwalając realizować obowiązki zawodowe.